Pasa den otsailaren 22 eta 23an, ARGIA[1] aldizkariaren bidez, Eusko Jaurlaritzaren Turismo Sailak Italiako sei kazetariri aurrekontu publikotik finantzatutako bidaiaren berri jaso genuen. “Nazioartearekin harremanak estutzea” eta “Euskadirekin harremana familiarizatzea” omen zen xedea. Euskal Herriko hainbat tokitan gauzatutako luxuzko oporraldiko gastuek barne hartzen zituzten hegaldiak, hotelak, goi mailako jatetxeetan otorduak, bodegak, golfa… Era berean, argitaratutakoaren arabera, 2022an Eusko Jaurlaritzak 145.000 euro bideratu zituen 26 prentsa-bidaiaren antolaketara. Egoera honen aurrean, Bizilagunekin Plataformak hiru ideia nagusi nabarmendu nahi ditu:
Egungo turismo-ereduak herritarren bizitzetan dituen ondorio zuzenak gero eta larriagoak dira. Lan-prekarietatea, lurraldearen suntsitzea, auzoetako sare komunitarioen desagertzea, eta egun bizi dugun etxebizitza larrialdia EAEko herri eta hirietako turistifikazioaren ondorio dira, besteak beste. Testuinguru honetan, ikusten dugu Eusko Jaurlaritzaren kudeaketa bisitariak erakartzera eta turismo-masifikazioa areagotzera bideratuta dagoela, aipatu prozesuak sortutako kalteez arduratu beharrean. Honenbestez, uste dugu onartezina dela aurrekontu publikoa “press-trip”-ak bezalako praktiketara eta, orokorrean, sustapen turistikora bideratzea. Turismoaren sustapena aurrekontu publikoetatik lehenbailehen desagertu egin behar dela uste dugu.
Prentsa-bidaien praktikak agerian uzten du turismoaren planifikazio publikoak ez dituela herritarren beharrak eta iritziak kontuan hartzen, eta turismo-sektoreko inbertsiogileen eta patronalen mesedetan baino ez duela jokatzen. Aldi berean, gardentasun falta osoz jokatzen dute instituzio publikoek, eta turismoarekin lotutako gaietan eztabaidari uko egiten diote arduradun instituzionalek. Egun, herritarrei bizkarra emateari utzi eta turismo-ereduaren inguruko eztabaida publikoa irekitzea ezinbestekoa da.
Ekintza publikoak herritarren bizitzak erdigunean jartzen dituen eredu-ekonomikoak sortu eta sustatu behar ditu. Gure bizitzak prekarizatzen dituen eredu turistiko honen aurrean, desazkunde turistikoa da Bizilagunekin plataformaren ustez hartu beharreko norabidea. Beranduegi izan baino lehen, atzera bueltarik gabeko kalte gehiago sortu baino lehen, amaiera eman behar diogu sartuta gauden galbide turistifikatzaileari.
Alokairu turistikorako plataformak mundu osoan (eta Donostian) hedatu zirenetik eztabaidagai izan dira. Hiriaren turistifikazioan eta etxebizitzaren merkatuan berebiziko eragina dutenez, hirien eta lurraldeen bizigarritasunaren alde antolatutako gizarte mugimenduek, interes ekonomiko pribatuen aldeko lobby sektorialek eta administrazio publikoek beren posizioak markatu dituzte. Donostian, azken urteetan ezagutu ditugu erregulazio saiakerak, epaitegiek araudia bertan behera uztea, pisu turistikoen negozioan dabiltzanen eta hotelen negozioetan dabiltzanen arteko talkak… Era berean, ezagutu ditugu bizilagunengan sortutako arazoak eta ohiko bizitegi gisa alokatzeko etxebizitzen inoizko prezio igoerarik handiena. Haritik Hirira taldeak gaur egun fenomeno honek Donostian dituen ezaugarriez egindako azterketa baliatu du Bizilagunekin desazkunde turistikoaren aldeko donostiarren plataformak arlo honen inguruko zerbait azalpen emateko eta zenbait proposamen plazaratzeko.
ETXEBIZITZA ETA ALOKAIRU TURISTIKOA
Etxebizitza egokia izateko eskubidea 1948ko Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalaren 25. artikuluan eta 1966ko Eskubide Ekonomiko, Sozial eta Kulturalen Nazioarteko Ituneko 11.1 artikuluan bizi-maila egokia izateko eskubidearen parte gisa aitortu zen. Hortik abiatuta, egun indarrean dagoen legediak ere aitortzen du eskubide hau. Oinarrizko eskubide oro bezala, bermatua egon behar luke herritar ororentzat. Gaur egun, Donostian ez da etxebizitza eskubidea bermatzen; eta, are gehiago, populazioaren zati handi bati eragiten dion etxebizitza larrialdi egoera bizi dugu.
Eskubide urraketa masiboa bizi dugu. Espekulazioaren bidez aberasten direnek milaka herritarren eskubidea urratzen dute eta, beraz, espekulazioarena ez da negozio zilegia. Ez litzateke erregulatu behar, desagertu dadin beharrezko urratsak eman baizik. Zentzu horretan, etxebizitza ez litzateke jabetza pribatuaren dinamikan ulertu behar, herritarron oinarrizko beharren asetzearenean baizik. Hargatik, etxebizitza politikek eta araudiek espekulaziorako aukerak eskaintzen eta babesten dituztenean gutxi batzuen negozioa lehenesten dute, gehiengoarentzat arazoa areagotuz eta larriagotuz.
Etxebizitza larrialdia Donostiako arazo sozial nagusienetakoa izanik, lehentasunezko eginbeharra da tinko eta erabakitasunez erantzutea. Ezin da gehiago atzeratu egiturazko egoera honen konponbidea. Zentzu horretan, alokairuen prezioa mugatzea premiazkoa da. Une honetan eztabaidan badago ere, aspaldi aplikatua behar zuena atzeratzeko indarra egiten dute sektore boteretsuek.
Hiriaren turistifikazioa eta etxebizitza larrialdiaren areagotzea elkar loturiko fenomenoak dira. Donostiak jasotzen dituen turista kopuruak, eskaintzen diren hotel plaza kopuruak eta pisu turistikoen kopuruak, esaterako, hazkunde handia izan dute azken bospasei urteetan. Urte horietan etxebizitzen salerosketa eta alokairu prezioek ere ohikoaz gaindiko igoera izan dute. Hiriko gaur egungo beste hainbat arazori bezala, etxebizitza larrialdiari erantzuteko desazkunde turistikorantz norabide estrategikoa hartu behar da.
Alokairu turistikoko pisuei dagokionez, azken urteetan erakunde publikoek izandako jarrera erabat okerra izan da eta hartutako erabakiak, berriz, oso kaltegarriak. Diskurtso mailan 2017an pisu turistikoen areagotzearen gaineko eztabaida publikoa piztu zenean, arazoa ukatzen saiatu ziren. Hurrengo hilabeteetan arazoaren eragina ukatzen jardun zuten, ohiko etxebizitzekin zuen lotura ezkutatu nahian. Ondoren, arazoaren hedadura ukatzeko saiakera egin zuten, auzo eta zonalde zehatz gutxi batzuena balitz bezala. Eta, gaur egun, arazoan esku hartzeko botere publikoek duten aukera eta gaitasuna da ukatzen dutena. Apartamentu turistikoen jarduera ez-zilegia oztopatzeari uko egiteko, diskurtsoan atzerapausoak emanez egokitzen joan dira, gizartearen aurrean sinesgarritasuna galtzen joan ahala. Gaur egun, hurrengo hauteskunde-zikloak hurbildu ahala, diskurtso arduratsu bat antzezten hasi zaizkigu urteetan zehar espekulatzaileak pozik mantentzen eta turistifikazioa areagotzen lan egin dutenak.
PREMIAZKO NEURRIAK
Badira neurri batzuk presaz eta urgentziaz aplikatu beharrekoak. Orain arte etxebizitzak negoziorako baliatzea ahalbidetu duten baldintzak indargabetzeko neurriak dira.
Zonaldeen logika gainditu behar da. Gaur egun Donostian pisu turistikoak ezartzeko baldintzak desberdinak dira udal gobernuak arbitrarioki (edo irizpide objektiboz justifikatu gabe) marraztutako zonaldekako mapa baten arabera. Ez du zentzurik hala jokatzeak, turismoaren jarduera hiriko gune batzuetan handiagoa eta ikusgarriagoa izan arren, turistifikazioak hiri osoari eragiten diolako. Etxebizitza larrialdiaren ondorioak, alokairu turistikoaren eragina eta prezioen areagotzea auzo guztietan ematen da neurri kezkagarrian. Izan ere, hiriaren mugatik haratago ere inguruko herrietara zabaldu da uhina honezkero.
Jabetza pilaketari mugak ezarri behar zaizkio. Etxebizitza larrialdian dagoen hirian espekulazioaren bidez eta alokairu turistikoaren bidez aberaste esponentzialerako bidea zabalik dago. Espekulatzen duenaren edo etxebizitzen esplotazio ekonomikoa egiten dutenen esku soilik geratzen ari da etxebizitza eskuratzeko aukera. Honela gero eta handiagoa da gehien dutenen eta gehien behar dutenen arteko tartea. Jabe bakar batek jarduera turistikora zuzendutako pisu bat baino gehiago izatea berehala debekatu behar da.
Pisu turistikoen kudeaketarako enpresen jarduera debekatu behar da. Etxejabe arrunten arteko “truke” plataforma bezala aurkeztu zirenak, inbertsiorako eta etxebizitzen esplotazio sistematizaturako plataforma bihurtu dira bitartekari gisa jokatzen duten enpresa hauei esker. Hamarnaka pisu turistikoren kudeaketaz arduratzen diren enpresek zerbitzuen efizientzia eta errentagarritasuna handitzea bilatzen dute, etxejabea inbertsiogile huts bihurtzen duten bitartean. Azpikontratazioan oinarritzen dira horretarako.
Araudiak betearazteaz arduratzen den ikuskapen zerbitzu publikoa eta baliabide egokiz hornitua bermatu behar da. Donostiako udalean sortu zen, besteak beste, pisu turistiko ilegalak detektatzeko funtzioa zuen zerbitzua, beharrezko baliabidez hornitu ez zena eta bere egitekoa amaitu izan balitz bezala desegin zena. Honelako ikuskapen zerbitzua da berme bakarra alegalitatea eta legearen kontrol falta negoziorako baliatzen maisuak direnak geldiarazteko. Eskumen zigortzaileak izan beharko lituzke zerbitzu honek.
DESAZKUNDERAKO PROPOSAMENAK
Lojamendu turistikoek etxebizitza larrialdian duten eragina neutralizatzeari begira, alokairu turistikoko pisuak mugatu, murriztu eta epe laburrean hiritik desagerrarazi behar direla uste dugu. Horretarako neurri zehatzak ere inplementatu behar dira, desazkunde turistikorantz norabide estrategikoan kokatzen direnak:
Ipar Euskal Herrian aplikatzear dagoen “konpentsazio neurria” eredugarria da. Dagoeneko Frantziako hainbat lurralde eta hiritan aplikatzen da (Paris eta bere inguruko hirietan, Bordelen, Lyonen edo Nizan, adibidez). Etxebizitza turistiko bat alokatzen jarri nahi duen jabeak konpentsazio gisa lehendik alokairu merkatuan eskaintzen ez zen beste etxebizitza bat urte osorako jarri behar du alokagai. Honela, bizitegi gisa baliatzeko alokairuan eskaintzen diren etxebizitzen kopurua ez da murriztuko etxebizitza turistikoak ezarri ahala. Eredu zentzuzkoa, legala eta eraginkorra da.
Lizentzia murrizkorra eta iragankorra ezartzea proposatzen dugu. Alokairu turistikorik gabeko eszenatoki batera trantsizioa egiteko tresna nagusia izango litzateke. Gaur egun indarrean dauden baldintza guztiak betez lizentzia legala duten erabilera turistikoko etxebizitzei, gehienez ere lizentzia 4 urtean luzatzeko aukera emango litzaieke. Urtean etxebizitza horietako bakoitza alokatu ahal izateko egun kopuru zehatz baterako baimena emango luke lizentziak. Lehen urtean 150 egunerako, bigarrenean 100 egunerako, hirugarrenean 50 egunerako eta laugarrenean 25 egunerako. Epe hori igaro eta lizentzia agortutakoan, etxejabe horrek Donostian beste pisurik alokairu turistikora legalki bideratzeko aukera galduko luke. Era berean, pisu hori bera eskuz aldatuz gero, jabe berriak ere ezingo luke alokairu turistikora bideratu. Proposamen zehatza, egingarria, legala eta eraginkorra da; gaurko errealitatetik abiatzen dena, epe ertainean arazo estruktural bati konponbidea emanez.
Donostiarron bizi-proiektuak baldintzatzen ditu etxebizitza larrialdiak, ehundaka bizilagun hiritik kanporatuz, besteak beste. Arazo honi konponbidea lehentasunezko helburua izan behar da eta horretarako gehienon kaltearekin aberasten diren gutxi horiei bidea moztu behar zaie. Hiriaren turistifikazioak etxebizitza merkatuan duen efektuari neurri irmoekin heltzeko ordua heldu da eta donostiarron bizi baldintzak hobetzera zuzendutako proposamen zehatz hauek mahai gainean jartzen ditu Bizilagunekin plataformak auzi honen eztabaidan eragin dezagun eta guztion artean indarrean jar daitezen bultza dezagun.
Interneteko pisu turistikoen plataformek (ezagunena Airbnb) turismo sektorea eraldatu dute azken hamarkadan. Donostia ez da salbuespena izan. Eskaintza turistikoaren areagotze etengabeak, hainbat eragile sozial, ekonomiko zein kulturalen kezka eta egonezina ugaritu du eta gehiegizko eskaintza turistikoaren kalteak azaleratu. Pandemiak jarduera ekonomiko guztietan izan zuen eragina, eta turismo jarduera sektore kaltetuenen artean kokatu zen. Hilabete batzuen ostean, jarduera berreskuratzen ari dela dirudi, eta oraindik goiz den arren, dagoeneko hasi gaitezke norabidea zein izango den sumatzen.
Haritik Hirira ikerlari kolektiboak, Airbnb efektua pandemia ostean. Donostiako kasua aztergai txostena egin du egoeraren argazki ahalik eta fidelena lortu, indarrean dauden joera nagusiak azaleratu eta horietatik ondorioak atera asmoz.
2022. urtean zehar Donostian eskaintzen diren alokairu turistikorako etxebizitzen eskaintzaren hazkundea aurrekaririk gabekoa da. 2017ko eskaintza maximoetara iritsi ez den arren, joera berberarekin jarraituz gero laster iritsi daiteke. Hazkundea oso denbora tarte laburrean garatu da, krisi ekonomikoak etxebizitza turistikoen sektorean eraginik edukiko ez balu bezala.
Bestalde, eskaintzaren hazkundeaz haratago, pandemia osteko berraktibazioarekin merkatuaren ezaugarriak aldatuz doaz. Enpresa eta erabiltzaile profesionalen pisua hazten ari da.
Donostian egonaldiko batez beste ordaintzen diren prezioak Paris, New York edota Bartzelona bezalako hirien gainetik kokatzen baitira. Etxebizitza larrialdia bizi duen hiri batean, etxebizitzaren prezioa maximo historikoetara heltzeko une berean etxebizitza turistikoen berraktibazio eta hazkundea izateak giza-taldeen desplazamendu masiboa eragin dezake.
Airbnb eskaintza ez da hiri guztian modu berean hedatzen. Erdialdeko auzoetan berebiziko presio turistikoa areagotu da. 2018. urteko etxebizitza turistikoen udal ordenantzak eskaintza mugatu zuen moduan, 2022. urtean, plan orokorrean jasotako arauek auzo saturatuenetan eskaintza mugatzeko eraginik izan ez dutela egiaztatu da; eskaintza gehien hazi den eremua A zonaldea edo zonalde saturatua izanik.
Azterketaren xehetasunak eta datu guztiak biltzen dituen txostena:
Gure hiriak, gure auzoak, gure klima, gure osasuna, gure bizitza. #TuristifikazioariStop
SET sareak, turismoaren aurrean dauden Europa hegoaldeko hirien sareak, ekintza deialdi bateratua egingo du irailaren 27an hainbat hiri eta lurraldetan Collapse Tourism Day lelopean, Turismoaren Nazioarteko Eguna ez ospatzeko asmoz.
SET sarea 2018ko udaberrian sortu zuten Venezia, València, Sevilla, Palma, Iruñea, Lisboa, Malta, Malaga, Madril, Girona, Donostia, Kordoba, Kanariak, Camp de Tarragona, Bartzelona eta Marseillako entitateek eta handituz joan da, indarrak batzeko eta lurralde hauen turistizazio-prozesuekin ahots kritikoa pizteko helburuarekin. Oinarritu da hausnarketarako eta elkarrengandik ikasteko topaketetan eta Turismoaren Nazioarteko Eguna erreferentziatzat hartuta antolatu diren ekintza koordinatuetan.
Pandemiak ezarritako parentesiaren ondoren, SET sarea berraktibatu egin da turismo masiboa pandemia aurreko garaikoa parekatu, gainditu eta bertsio kaltegarriago batera heldu delako. Sektore pribatuak lanpostuei buruzko ohiko xantaia zinikoa muturrera eramaten duen bitartean, eta eredu ekonomikoak birplanteatzeko eta dibertsifikatzeko diskurtsoetatik urrun, tokiko administrazioek eta estatu-gobernuek baliabide publiko ugari bideratu dituzte turismoan aritzen diren enpresetara (ostatua eta garraioa); nahiz eta horietako askok milioika euroko etekinak dituzten multinazional handiak izan, kalte sozial, ekonomiko eta ingurumenekoak eragiten dituztenak.
Aldi berean, pandemiaren ondorioz, tokiko administrazioek ostalaritza sektoreak hiri-espazioaren okupazioa handitzea erraztu dute. Behin-behinekoak behar zuten neurri horiek higiene arrazoiekin justifikatu zituzten, baina, kasu gehienetan, ez dira lehengoratzen ari osasun-arriskuak murriztu direnean. Kudeaketa pribatuaren pean dagoen hiri-espazioaren hazkundeak (adb, taberna eta jatetxeetako terrazak) hiri-espazioaren merkantilizazioa eta eguneroko bizi-baldintzetan (zarata, mugikortasuna…) eragiten du.
Uda honetan turismo masiboaren itzulera ikusi dugu, kasu batzuetan estatistikoki covid aurreko aldira hurbiltzen dena, eta beste batzuetan argi eta garbi gainditzen duena. Horrek berraktibatu eta larriagotu egiten ditu bizilagunen bazterketa-prozesuak eta krisi ekonomikoak kolpatzen duen populazioaren esplotazio/prekarizazio-prozesuak.
Aldi berean, gurutzontzien trafikoa areagotzen da, eta azpiegitura handiak handitzeko proiektuei berrekiten zaie, greenwashing erretorika bat gehituz, bizi dugun krisi sistemikoa planetarentzat mehatxu larria ez balitz bezala, moda bat baizik. Administrazio publikoak zein sektore pribatuak “garapen jasangarria”, “Trantsizio ekologikoa” edo “teknologia berdea” bezalako terminoak erabiltzen dituzte azaletik eta zentzurik gabe, eta ez dute amore ematen, nahiz eta ebidentziek dioten jarduera turistikoak kolonizatutako lurralde eta hirien gizarte-, kultura- eta ingurumen-beharrekin bat datozen ekoizpen-ereduetarantz dibertsifikatzea eta jarduera turistikoaren desazkundea dela jasangarritasunera heltzeko bide bakarra. Krisi klimatiko ukaezina agenda politiko guztietan agertzen da, baina modu isolatuan eta gainerako politiketatik kanpo. Eredu estraktibista bati jarraitzen diote, gerrek eta aurrekaririk gabeko energia-krisiaren etorrerak larriagotutako testuinguru globalean.
Horregatik guztiagatik, SET sareak berriro aukeratu du Turismoaren Nazioarteko Egunaren data sinbolikoa, lobby eta administrazio publikoek errekor berriak ospatzeko eta sektorearen aurpegia garbitzeko erabiltzen dutena. Horrela, WORLD TOURISM DAY = COLLAPSE TOURISM DAY lelopean, irailaren 27an, asteartea, Europa Hegoaldeko hainbat tokitan ekintzak egingo dira, honako hauek salatzeko asmoz:
Jarduera turistikoaren areagotzeak ingurumen eta gizarte aldetik dituen ondorio globalak.
Gizarte-desberdintasunak sortzen eta larriagotzen dituen irabazi pribatuko jarduera sustatzen eta erreskatatzen diru publikoa inbertitzea.
Ondasunen eta zerbitzuen gehiegizko kontsumoan oinarritutako erauzte-jarduera honen kalte klimatikoa.
Sektore turistikoarekiko mendekotasun-espirala, tokiko ekonomiak zaurgarriegi bihurtzen dituena.
Gero eta merkantilizatuagoak dauden gure auzoak eta harreman-espazioak pixkanaka galtzea.
Sektoreko langileen prekarizazio gero eta larriagoa, batez ere sasoiko lanetan.
Egungo krisi globalaren eta energia-baliabideen eskasiaren testuinguruan, turismo jarduerari laguntzeak sortzen dituen kalteak.
Larrialdi klimatiko adierazpenen eta sakoneko politiken arteko erabateko deskonexioa.
Horren guztiaren aurrean, SET sareko hiriek eta lurraldeek, entitateekin eta eremu horietako gizartearekin batera, beste behin bat egiten dute honako hau eskatzeko:
Portu eta aireportuetako turismo- eta bidaiari-plazen kopurua murrizteko eta mugatzeko benetako konpromisoak.
Portu eta aireportuetako azpiegituren handitze oro behin betiko gelditzea.
Klima-aldaketarekiko benetako konpromisoa; desplazamenduen murrizketa eta ekoizpena (askotarikoena eta tokikoena) lurraldean birkokatzea ekarriko duena.
Gentrifikazioaren, espazioen merkantilizazioaren eta bizilagunak kanporatzearen aurkako politika aktiboak.
Lurraldeetan oreka ekonomikoa bilatzeko konpromisoa
SET. Turistifikazioaren aurrean dauden Europa hegoaldeko hirien sarea
Bizilagunekin, desazkunde turistikoaren aldeko donostiarren plataforma
Eneko Goiak berriro hitz egin du Donostian bisitariei tasa turistikoa ezartzeko aukeraz. Udal Gobernuko kideek, oposizioak eta beste erakunde publiko batzuetako ordezkariek erreakzionatu dute, eta berehala azaldu dituzte euren iritziak. Urtean 4 milioi euro bil litezkeela kalkulatu dute, turista bakoitzari gaueko euro bat eta bost artean kobratuta.
Aste Nagusi betean tasa turistikoari buruzko eztabaida berreskuratzea kalkulu politiko hutsa da. Gaiari neurria hartzeko borondatea irudikatu nahi dute. Udal-gobernukideek ñabardura txikiak erakusten dituzte beren posizioetan, turismoaren hazkundearen aldeko funtsezko apustua zalantzan jartzen ez duten bitartean. Tasaren proposamenak donostiarren ezinegon nabarmenari erantzun nahi dio. Baina turistifikazioaren arrabola herritarren kritika ororen gainetik igaro da azken urte hauetan. Ez daitezela saiatu hauteskunde aurreko hilabeteetan bakoitzaren erantzukizunak lausotzen.
Erakunde publikoek gizarte-premiak asetzeko adina aurrekontu izatea beti da desiragarria, baina ez gaitezen despistatu. Santa Klara uharte artelanak 5 milioi euroko kostua izan du altxortegi publikoarentzat, Easotik Ibaetara doan metroaren igarobidea egiteko 200 milioi euro inguru erabiliko dituzte, eta 2020tik hona Espainiako Gobernuak 10.000 milioi euro baino gehiago baliatu ditu ostatu eta garraio enpresa turistiko handiak erreskatatzeko.
Kontua da ez dela bermatzen tasa turistikoaren bidez bildutakoa turistifikazioaren kalte ekonomikoak, sozialak eta ingurumenekoak arintzeko erabiliko denik, aurrekontu publikoak espekulatzaileei, turistifikazioari eta gure hirian eta lurraldean neurrigabeko proiektuei laguntzeko erabiltzen diren bitartean.
Donostiarron artean kezka oso zabaldua da. Udan erdialdeko kaleetako betealdiaz harago, badira konponezinak izan daitezkeen ondorio larriagoak. Etxebizitzaren prezioak eragindako bizilagunen kanporatzea, eredu ekonomikoaren erabateko desoreka, hiriaren elitizazioa, merkataritza txikiaren eta ostalaritzaren endekapena eta hiriko zein auzoetako lotura komunitarioak hausten dituzten faktoreak dira. Hori ez da eurotan bakarrik neurtzen, baina geure gorputzetan sentitzen dugu galera.
Turistifikazioan interes zuzenak dituzten enpresek, erakunde publikoek eta komunikabide boteretsuenek bisitari-kopurua, hotelen okupazioa eta aireportuetako hegaldi-kopurua handitzen diren bakoitzean, adibidez, ospatu egiten dute. Hori turismoaren hazkundea legitimatzea da. Hori kontakizun bat eraikitzea da; hazkunde hori gehienontzat onuragarria dela dioen kontakizuna. Ez gaude ados eta aurre egiten diogu.
Donostiarako proposamen zentzudun bakarrak, gaur egun, turismoa pisua murriztera daramatenak dira; gaitz handiagoak saihesteko lehenbailehen hartu beharko genukeen norabidea da. Desiragarriena hiri-eredua pixkanaka eraldatzeko prozesu bat litzateke. Apurka-apurka, monolaborantza turistikoarekin hautsi behar da, turismoan baldintza prekarioetan lan egiten duten pertsonentzako irtenbideak bilatu behar dira beste sektoreetan, espazio batzuk bizitza komunitarioaren paradigmatik urbanistikoki birplanteatu behar dira… Prozesu gardena eta planifikatua izan beharko litzateke, baina hiriaren turistifikazioak eragiten dien auzotar guztiekin adostua. Ezin da gertatu erakundeek, mundu guztia defendatu beharko luketenek, jarduera turistikoan interes ekonomiko zuzenak dituztenei obeditzea.
Turistifikazioaren, espekulazioaren eta esplotazioaren aldeko politikak turismo jasangarriaren izenean egiten dira. Baina gaur egun Donostian indarrean dagoen turismo eredua ez da iraunkorra; eta sektore hori hazteko proposatzen den edozein bide ere ez da jasangarria izango. Desazkunde turistikoa kontzeptuak zalantza sortzen du zenbait sektoretan, baina uste dugu jarduera turistikoak hirian duen pisua gutxitzea dela gizarte, ekonomia eta ingurumen aldetik jasangarria den eszenatoki batera iristeko modu bakarra.
Fitur eta antzeko azoketara ordezkaritza lotsagarriki zabalak eramateko, atzerriko hedabideetan publi-erreportajeak ordaintzeko, gabonetako hiriburu edo beste edozein sasi-titulu irrigarri izateagatik beste hiri batzuekin lehiatzeko milaka euro bideratzen dituena ez da arduraz jokatzen ari. Turistifikazioaren dogma zalantzan jartzen dugunok baztertzen saiatzen dira, baina bitartean donostiar gehienon baldintzak okertzen eta arazoa areagotzen ari dira.
Donostiako hainbat auzo elkarte eta herri mugimenduak elkarlanean ari dira hiri eredua aldatzeko behar larriaren aurrean. Helburu horrekin aldarrikapen partekatuak egiteko ekimenak martxan jarriko dituzte. Donostiar gero eta gehiagoren sentipena argia da: hiria ez da bizilagunen beharren arabera aldatzen ari eta botere publikoek hiria herritarrentzat pentsatzeari eta horren arabera jarduteari utzi diote, administratzaile eta ekimen pribatuaren zerbitzu-emaile bihurtuta. Hirigintza merkatu turistikoen eta inbertsoreen interes espekulatiboen mendean jartzearen ondorioz, kolektibitateari kalte handiak eragiten ari zaizkio. Interes ekonomiko pribatuen arabera bideratzen dira donostiarrei zuzenean eragiten dieten erabaki garrantzitsuak, eta eredu horrek ondorio gero eta kaltegarriagoak eragiten ditu herritarren gehiengoaren bizi-baldintzetan:
Etxebizitza larrialdia: erosketa eta alokairu prezioek gora egiten dute, eta ez zaie mugarik jartzen funts putreei edo merkatu turistikoei etxebizitzarekin espekulatzeko. Etxe-kaleratzeek jarraitzen dute eta belaunaldi gazteak eta ahalbide gutxiko bizilagunak Donostiatik kanporatuta izaten ari dira.
Hiriaren ekonomia eredu prekarizatzailea: gain-esplotazio turistikoak langileen baldintzen okertzea ekarri du. Hiriaren egitura ekonomikoa desorekatu da, lan-baldintza ezegonkor eta kaskarrak ugarituz. Epe-motzeko etekinek soilik gidatuta, jasangarria ez den eredu baten alde egin da apustu.
Kalearen merkantilizazioa eta masifikazioa: hiri-espazioaren kudeaketan interes komertzialei ematen zaie lehentasuna, zaintza, jolas eta kontsumora bideratzen ez diren harreman sozial jardueren kaltetan. Horrek zenbait auzotan bizitzea eta bizimodu duina garatzea eragozten du, kontsumorako eta aisialdirako gune soil bihurtzeko arriskuan direlarik. Halaber, Mozal Legearen eta Zibismoaren Ordenantzaren aplikazioaren ondorioz, protesta soziala zigortzen da.
Hiriaren elitizazioa: egungo hiri-ereduak desberdinkeria sozialak areagotu eta aberastasuna esku gutxitan pilatzea dakar, kaltetuen gertatzen diren jendeen bazterketaren ondorio guztiekin. Fokuak aberastasunean eta luxuan jartzen diren bitartean, kale egoeran bizi diren donostiarrak edo bizitza duinaren mugan daudenak ezkutatu eta isilarazi egiten dira.
Hirigintza politika erasokorrak azeleratu egin dira: horren lekuko ditugu Donostiako erdialdean metroaren zentzugabekeriazko eraikuntza, auzo guztietan egitasmo urbanistiko polemikoen ugaritzea, hotel eta alojamendu turistikoak mugagabe hedatzea, merkatal-gune handi gehiago zabaltzea, eta udalerrian gero eta urriagoak diren ingurune naturalen nahiz baserri-lurren txikizioa dakarten Belartza Goiako makro-poligonoaren eta Antondegiko “olatu artifizialen” proiektuak, besteak beste, edozein garapen iraunkorren kontra.
Ondare arkitektonikoaren suntsiketa: Astero eraikin historikoren bat suntsitzen edo husten da, higiezinen eta turismoaren presioa gero eta handiagoa delako. Donostia da Ondareari buzuzko Nazioarteko Alerta bat duen hiri bakarra, Arte Ederren Jauregiaren eraispena salatzeko. Babes Plan Bereziaren gabeziak direla eta, hiri-irudiaren eta nortasun kolektiboaren gaineko inpaktu atzeraezina eragiten ari da.
Herritarren antolaketaren eta mugimenduen jazapena: Mozal Legearen eta Zibismoaren Ordenantzaren aplikazioaren ondorioz, gero eta murritzagoak dira oinarrizko eskubide sozial, zibil eta politikoak Donostian. Jendarte mugimenduak zigortzen dira protesta soziala zapuzteko asmoz. Donostia Mozal Hiria bihurtu dute.
Udalak Hiri-Antolamendurako Plan Orokorra berritzeko abiatu duen prozesua dela eta, orain arteko bidetik jarraituz gero, Donostiaren eta donostiarron etorkizuna epe luzera gehiago baldintzatzeko eta serioski kaltetzeko arriskua ikusten dugu. Itxurazko parte hartze prozesuen gibelean, entzungor egiten diete indar ekonomiko nagusiekin bat ez datozen iritziak ematen dituzten eta bestelako hiri-eredua defendatzen duten donostiarrei.
Hori denagatik, hiria merkatu-interesen menpean jartzen duten politikei aurre egiteko eta ereduaherritarren eta auzoen beharrei begira eraldatzekoindarrak biltzea premiazkoa dela nabarmentzen dugu. Hau da, bakoitzak bere auzoan eta jarduera eremuan lan egitearekin batera, auzi honetan kezka berdintsuak partekatzen ditugun talde eta pertsona guztien artean eragitea ezinbestekoa da gure ustez.
Elkarlan honen lehen urrats gisa, hurrengo asteetan hainbat ekimen bultzatuko ditugu eta ekainaren 18n manifestaziorako deia egiten dugu, 18:00tan Araba Parketik abiatuta, honako goiburupean:
DONOSTIA BERRESKURATU! HIRI-EREDUA ALDATU!
Abaraska etxebizitza kooperatiboa / Vivienda Cooperativa Abaraska
Alokairu Benta Berri
Altza XXI herri ekimena /Iniciativa popular Altza XXI
Amara Bai auzo elkartea /AA.VV. Amara Bai
Ancora San Sebastián
Añorgatxikitarrak auzo elkartea / AA.VV. Añorgatxikitarrak
Atxiki Añorga auzo mugimendua /Movimiento vecinal Atxiki Añorga
AZPI Kultur Elkartea /Asociación cultural AZPI
Belartza 2 Gelditu
Bizilagunekin plataforma / Plataforma Bizilagunekin
CNT Gipuzkoa
Dendartean merkatarien elkartea / Asociación de comerciantes Dendartean
Donostiako Bilgune Feminista / Bilgune Feminista de Donostia
Donostiako Piratak
Egia Bizirik auzo elkartea /AA.VV. Egia Bizirik
Egiako Etxebizitza Sindikatua / Sindicato de Vivienda de Egia
Eguzki talde ekologista / Grupo ecologista Eguzki
Ehun mugimendua
ELA sindikatua / Sindicato ELA
Ernai gazte antolakundea/ Organización juvenil Ernai
Errausketaren aurkako mugimendua / Movimiento contra la incineración
ESK sindikatua / Sindicato ESK
Groseko Asanblada Feminista / Asamblea Feminista de Gros
Azken urteetan hirian turistifikazio prozesu kezkagarria eman da. Turismoa zentroan jarri nahi izan dute bertatik etekin ekonomikoa ateratzen duten inbertsiogileek eta hauen zerbitzura jarduten duten politikari eta hedabideek.
Hiria erabat desorekatu da denbora gutxian; eredu ekonomikoari dagokionez, bizitza sozial eta komunitarioari dagokionez, eta ingurumenari dagokionez, bereziki. Atzerriko bisitari eta inbertsiogileak erakartzeari begirako hiri-eredua dago indarrean Donostian eta horrek gero eta gehiago zailtzen ditu donostiarren bizitzak.
Hiri-eredua aldatzea behar-beharrezkoa ikusten dugu eta aldaketa horren norabidea desazkunde turistikoaren bidetik heldu behar delakoan gaude. Turismoa zentroan duen hiri-eredutik herritarren bizitzak erdigunean jarriko dituen eredura trantsizioa egin behar da. Elite gutxi batzuen luxuak ezin du gehiengoaren ongizatea zalantzan jarri.
Horregatik ari gara antolatzen eta indarrak biltzen hiriko beste elkarte eta taldeekin. Bat eginik soilik lortuko dugu diruzaleei mugak jarri eta Donostia herritarrontzat berreskuratzea.
2020ko abenduan Donostiako Udalak jakinarazi zuen surfa egiteko olatu artifizialen instalazio bat eraikitzeko proiektua abiatuko zuela Antondegin, hiriko perimetro berdean kokatutako 100 hektareako muino urbanizatu gabean1.
Proiektuaren hainbat ertzek eztabaidasorrarazi zuten gizartean, batez ere, instalazio berrien eraikuntzak Antondegikoekosistemansortukolituzkeeningurumen-eraginengatik, tokiko kontserbazio-taldeen arabera proiektuak inguruaren degradazio nabarmena ekarriko lukeelako, non eta Donostiako lurretan balio berezia duen ingurune aberatsenetako batean.
DonostiakoUdalaketaproiektuaninteresatutakoenpresakolatu artifizialaren instalazioak Antondegiko ekosistemetan eragingo lukeen kaltea erlatibizatu dute, eta, batzuetan, esan ere egin dute Antondegiko ekosistementzat eta faunarentzat eragin positiboa izango lukeela.
Antondegiko olatu artifizialen instalazio berriak izango lukeen eragin hori nolakoa izango den argitzearren, eta Antondegi Berdea plataformako talde kontserbazionistek eskatuta, txostenteknikobat osatu da (erantsita) proiektuak Antondegin izango duen eragina aztertzeko. Txosten horretan Antondegiren ingurumen-balioa deskribatzen da, foku nagusia hegazti eta ugaztun komunitateetan jarriz (beste animalia-talde batzuk eta flora ezin izan dira nahi bezain ondo aztertu, baliabide faltagatik). Gainera, Donostiako eta eskualdeko igarobide ekologikoen artean Antondegik duen garrantzia ere aztertu da. Halaber aztertu dira olatu artifizialaren proiektuak ingurunean izango lituzkeen eraginak, zalantzarik gabe instalazioek hartuko luketen eremutik haratago ere zabalduko liratekeenak.
Hurrengo lerroetan, Antondegikdituenbalionaturalaketaolatuartifizialenproiektuareneraikuntzaksortukolituzkeeneraginaklaburbildu ditugu.
Antondegik duen balionaturala:
Landazabal atlantikoko paisaia konplexua dauka, larrez, belardiz, zuhaixkaz, heskaiz eta laborez osatua, eta flora eta fauna aberastasun handia biltzen du mosaiko horretan. Azken 30 urteotan, Donostiak bere landazabal eremuaren ia % 40 galdu du eta Antondegi, testuinguru horretan, udalerriko landa-eremuko azken txokoetako bat da. Gainera, azken urteotan Antondegin egindako fauna-inbentarioek agerian utzi dute udalerrian ondoen kontserbatutako landazabal eremuetako bat dela.
Antondegiko muinoa eta eremua gune garrantzitsua da hegazti espezie ugarirentzat, bai elikatzeko, habia egiteko, zein atseden hartzeko. Antondegin 117 hegazti espezie behatu dira, horietatik 33 Arriskuan Dauden Espezieen Euskadiko Katalogoan jasoak direnak eta 21 espezie Hegaztiak Kontserbatzeari Buruzko 79/409/EEE Zuzentarauaren I. Eranskinean jasoak. Donostiako hegazti habiagileen atlasaren arabera, Antondegiko eremuan 46 espezie habiagile zenbatu dira, horietako 4 espezie 79/409/EEE Zuzentarauaren I. eranskinean agertzen direnak eta 3 espezie galzorian edo arraro gisa katalogatuta daudenak Euskadiko Katalogoan. Horregatik guztiagatik, Antondegi da Donostian aberastasun ornitologiko handiena duen eremuetako bat.
Hiri-periferian egon arren eta azalera murritza (100 ha) izan arren, Antondegiko ugaztun-komunitateak garrantzi handia du udalerri mailan, eta guztien artean haragijaleen aniztasuna nabarmentzen da.
Antondegik balio handia dauka igarobide ekologiko gisa eta Donostiako udalerri barruko eremu ekologiko ezberdinak konektatzea ahalbidetzen du. Donostiako biodibertsitatearen gordailu garrantzitsua da, Urumeak osatzen duen ardatzean dago (Gipuzkoako beste igarobide ekologiko handi bat) eta Foru Aldundiko Ingurumen Sailak proposatutako Gipuzkoako azpiegitura Berdean dago integratuta.
Instalazioak (6,2 hektarea), sarbide berriek (2,8 hektarea) eta instalazioaren funtzionamenduak larriki eragingo liokete Donostian geratzen zaigun landazabal eremu aberatsenetako eta bakanetako bati, bertako ekosistemaren osotasuna eta funtzionaltasuna arriskuan jarriz. Eremu honetako bioaniztasunean eragin negatibo nabarmena izango luke, bertan bizi diren hainbat espezie desagerraraziz, horietako zenbait legez babestuta daudenak.
Ezin da ahaztu, gainera, eragin negatibo hori instalazioek okupatutako eremutik haratago ere iritsiko litzatekeela. Olatu artifizialen igerilekuaz gain, sarbide berriak eraiki beharko dira, trafikoaugaritukodaetapertsonenjoan-etorriaerehanditukoda.
Testuhausinatzendutenek(kontserbazioaren eta biologiaren alorreko adituak) adierazinahidute, gorago aipatu ditugun argudioak kontuan hartuta, Antondegikbalionaturalhandiaduelaudalerrimailanetaolatuartifizialeninstalazioakingurumen-eraginnabarmenaizangolukeela. Gainera, EuropakoItunBerdea,Euskadi2030Agendaeta2050ekoKlimaAldaketarenaurkakoGipuzkoakoEstrategiaaipatunahilituzkete. Itun horietan, administrazioek konpromisoa hartu dute, besteak beste, ekosistemen erabilera jasangarria babesteko, berreskuratzeko eta sustatzeko, eta biodibertsitatearen galera geldiarazteko. Halaber, urbanizatutako azalera ez handitzeko, lurzoru urbanizaezinaren eta habitat naturalaren kaltetan.
1 2007an, Antondegin 3.000 etxebizitza eraikitzeko proiektua sustatu zen, baina Donostialdeko Lurralde Plan Partzialak blokeatu egin zuen, jasangarritasun-arrazoiengatik.
